Tết Nguyên Đán là gì? Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Nguyên Đán

Tết Nguyên Đán là ngày lễ truyền thống lớn nhất trong năm tại Việt Nam. Để giúp các bạn có cái nhìn toàn diện nhất về ngày tết cổ truyền dân tộc, bài viết sau đây Cỏ sẽ mang tới những thông tin vô cùng thú vị về nguồn gốc, ý nghĩa cũng như những công việc cần chuẩn bị để đón Tết 2024 sắp tới.

Nguồn gốc của Tết Nguyên Đán

Nguồn gốc của tết Nguyên Đán cho đến nay vẫn là một trong những vấn đề gây ra nhiều tranh luận với những luồng ý kiến khác nhau. Đa phần mọi người đều tin rằng Tết Nguyên Đán bắt nguồn từ Trung Quốc và du nhập về Việt Nam trong giai đoạn 1000 năm Bắc thuộc. 

Nhưng sự tích "Bánh chưng bánh dày" cho thấy người Việt đã ăn Tết từ thời vua Hùng, điều này có nghĩa là trước cả khoảng thời gian 1000 năm Bắc thuộc. 

Trong cuốn Kinh Lễ, Khổng Tử đã viết: "Ta không biết Tết là gì, nghe đâu là tên của một ngày lễ hội của bọn người Man, họ nhảy múa như điên, uống rượu, ăn chơi vào những ngày đó. Ngoài ra trong Sách Giao Chỉ Chí cũng có đoạn: “Bọn người Giao Quận thường tập trung lại từng phường hội để nhảy múa hát ca, ăn uống chơi bời trong nhiều ngày …  không những chỉ có dân làm nông mà người nhà của Quan lang, Chúa động cũng tham gia lễ hội này".

Với những dẫn chứng này thì có thể nói Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ người Việt xưa. Tết Nguyên Đán của Việt Nam và Trung Quốc mặc dù có ảnh hưởng lẫn nhau, tuy nhiên vẫn mang những đặc trưng riêng của hai quốc gia và đây đều là dịp lễ quan trọng trong năm.

Ý nghĩa của Tết cổ truyền

Đối với người Việt, Tết Nguyên Đán không chỉ là khoảng thời gian chuyển giao giữa năm cũ với năm mới Âm lịch, mà ngày lễ này còn chứa đựng nhiều ý nghĩa tâm linh, văn hóa, cụ thể như:

- Theo quan niệm của người phương Đông đây là thời điểm mà trời và đất có sự giao hòa với nhau, giúp con người trở nên gần hơn với thần linh.

- Đây là dịp để người nông dân bày tỏ lòng thành kính đến những vị thần như: Thần Đất, thần Mưa, thần Nước, thần Sấm, thần Mặt trời,... với mong nguyện mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. 

- Tết còn là thời điểm để chúng ta bắt đầu lại tất cả, để mọi người có thể hy vọng hơn vào một năm mới an lành, sung túc, để gác lại đi những chuyện không vui của năm cũ. Đây là lý do cứ mỗi dịp tết đến là nhà nhà lại tất bật dọn dẹp, sắm sửa, trang hoàng nhà cửa.

- Tết Nguyên Đán còn là dịp để mọi người củng cố, gắn bó tình cảm với nhau hơn. Tết đến các gia đình thường tụ họp để chúc Tết nhau, cùng thắp hương để tưởng nhớ ông bà, tổ tiên đã phù hộ trong suốt một năm qua. 

- Đây cũng là thời điểm hiếm hoi trong năm để cả gia đình được quây quần, đoàn tụ bên nhau sau 1 năm đi làm ăn xa.

- Tết Nguyên Đán cũng là thời điểm con cháu bày tỏ tình yêu thương và tri ân đến ông bà, cha mẹ đã sinh thành, nuôi dưỡng thông qua những lời chúc tết và những món quà cho ngày Tết.

Các giai đoạn trong Tết Nguyên Đán

Trong thời điểm tháng 12 Âm Lịch sẽ có nhiều giai đoạn khác nhau trước khi đến thời gian chuyển giao giữa năm cũ và năm mới trong đêm giao thừa, cụ thể như: 

- Rằm tháng Chạp: Ngày lễ này được diễn ra vào ngày 15/12 âm lịch hàng năm, vào thời gian này mọi người sẽ dành thời gian để sắm lễ cúng Rằm Tháng Chạp. "Năm nay ngày 15 tháng 12 âm lịch sẽ rơi vào thứ 5 ngày 25 tháng 1 năm 2024 theo lịch dương."

- Cúng ông Công ông Táo: Trước mỗi dịp Tết Nguyên Đán, vào ngày 23 tháng 12 âm lịch các gia đình sẽ dọn dẹp sạch sẽ căn bếp, sau đó chuẩn bị một mâm cỗ với đồ mặn, trái cây và phóng sinh cá chép. Mục đích của việc làm này để nhằm cúng ông Táo, tiễn ông Táo về trời để báo cáo những việc xảy ra trong gia đình trong suốt 1 năm vừa qua. Vào ngày này hàng năm, bao sái bàn thờ là công việc rất quan trọng cần làm khi một năm sắp kết thúc. Bao sái bàn thờ là chỉ chung cho việc vệ sinh toàn bộ bàn thờ.

- Tất niên: Cúng Tất Niên là truyền thống lâu đời của người Việt với mục đích để mời ông bà tổ tiên về ăn tết cùng gia đình. Đây là nghi lễ quan trọng thường được thực hiện vào ngày 30 Tết, cũng là cột mốc nhằm đánh dấu thời điểm cuối cùng của năm cũ để chuẩn bị chào đón năm mới đến.

- Dọn dẹp bàn thờ: Việc lau chùi dọn dẹp bàn thờ dịp tết rất quan trọng. Các gia đình cần lau chùi dọn dẹp sắp xếp bàn thờ sao cho thật sạch sẽ, tươm tất sau đó mới dâng lễ cúng, hoa thơm lên ban thờ. 

- Giao thừa: Lễ cúng giao thừa với mong muốn cầu xin ông bà phù hộ cho gia đình trong năm mới nhiều bình an, may mắn. Mâm lễ cúng sẽ bao gồm món mặn ngày Tết được bài trí tươm tất, trang nghiêm. Khi cúng các thành viên phải thật thành tâm và trang nghiêm trước bàn thờ tổ tiên, cầu mong các cụ phù hộ độ trì với một mới an khang, thịnh vượng, sức khỏe đến với gia đình.  

Những hoạt động và phong tục tập quán của người Việt trong dịp Tết Nguyên Đán

Cúng ông Công, ông Táo

Vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm các gia đình sẽ dọn dẹp căn bếp của mình thật sạch sẽ. Tiếp đến sẽ chuẩn bị một mâm cỗ gồm trái cây, đồ mặn sau đó đi phóng sinh cá chép. 

Cúng ông Công ông Táo và phóng sinh cá chép là những việc làm nhằm chuẩn bị cho ông Công, ông Táo lên thiên đình báo cáo lại những sự kiện diễn ra trong 1 năm qua của gia đình.

Gói bánh chưng, bánh tét

Cứ mỗi dịp tết đến xuân về là chúng ta lại thấy ngoài chợ đầy ắp không khí tết rộn ràng với các mặt hàng mang đặc trưng ngày tết Nguyên Đán như: Lá dong, lá chuối, ống nứa để phục vụ gói bánh chưng, bánh tét. 

Với văn hóa truyền thống của người Việt thì bánh chưng, bánh tét là 2 loại bánh truyền thống không thể thiếu trong ngày tết Nguyên Đán dâng lên bàn thờ tổ tiên và làm quà cho bạn bè.

Tại nhiều vùng miền hiện nay thì người dân vẫn duy trì thói quen cùng với hàng xóm, họ hàng tập trung lại để cùng nhau gói bánh, luộc bánh và trò chuyện rôm rả. 

Có thể nói gói bánh chưng bánh tét là một trong những phong tục ý nghĩa, mang đậm bản sắc người Việt. Cứ thấy bánh chưng, bánh tét là như cảm nhận được Tết đang đến rất gần, tất cả như đang được hòa chung một không khí vui tươi, nhộn nhịp của năm mới.

Lau dọn nhà, cửa dịp tết Nguyên Đán

Lau dọn ngày cuối năm có ý nghĩa nhằm để loại bỏ đi những điều không tốt của năm cũ để chuẩn bị đón chào đón những may mắn, tài lộc cho năm mới. Đây còn là dịp mà các thành viên trong gia đình sẽ cùng nhau dọn dẹp, làm mới vật dụng trong nhà mình.

Để trang hoàng nhà cửa dịp tết Nguyên Đán mọi người còn mua rất nhiều hoa với các màu sắc và ý nghĩa khác nhau như: Hoa Cúc, hoa Lan, hoa Thủy Tiên, hoa Đồng Tiền,...

Bày mâm ngũ quả tết Nguyên Đán

Mâm ngũ quả bày trên bàn thờ tổ tiên là một trong những nét đặc trưng không thể thiếu mỗi dịp tết Nguyên Đán đến nhằm bày tỏ sự biết ơn và tôn kính của con cháu đến bề trên.

Tùy vào mỗi nơi mà cách bài trí mâm ngũ quả sẽ khác nhau với các loại trái cây sử dụng cũng khác nhau, điển hình như: Chuối, dưa, quýt, dứa, tiêu, đu đủ, xoài,..  Cho dù cách bày biện như thế nào và sử dụng loại hoa quả nào thì mục đích chung lại là đều mang ý nghĩa cầu mong một năm mới bình an, may mắn.

Đi chợ hoa, mua cây và hoa Tết

Mua cây chưng tết là nét văn hóa đặc trưng không thể thiếu mỗi dịp tết đến xuân về. Tùy vào từng vùng miền sẽ có những loại cây tương ứng nhằm phù hợp với không khí ngày Tết. 

Người miền Bắc sẽ thường trưng quất hay hoa đào trong nhà, bởi theo quan niệm dân gian thì cây đào giúp trừ ma, loại bỏ điều xấu xa, sắc đỏ hồng của hoa như một lời cầu nguyện, chúc phúc đầu năm. Còn cây quất tượng trưng cho sự xum xuê, xanh tốt, hứa hẹn một năm mới ăn nên làm ra, dồi dào sức sống.

Tảo mộ

Tảo mộ là phong tục không thể thiếu trong mỗi dịp Tết Nguyên Đán, vì thế vào ngày này các con cháu ở trong nhà sẽ tập trung lại mộ của ông bà tổ tiên để làm sạch mộ và thăm viếng. 

Phong tục tảo mộ nhằm để thể hiện sự kính trọng, cũng như đạo hiếu của con cháu dành cho ông bà tổ tiên của mình. Tảo mộ là một trong những hoạt động thể hiện cho truyền thống “uống nước nhớ nguồn” bao đời nay của người Việt mình.

Cúng tất niên

Cúng tất niên là nét truyền thống có từ lâu của người Việt, nghi lễ quan trọng này thường được diễn ra vào ngày 30 Tết nhằm để mời ông bà tổ tiên về ăn Tết cùng với gia đình. 

Hơn nữa, cúng tất niên còn là cột mốc đánh dấu thời điểm năm cũ qua đi, chuẩn bị cho việc chào đón năm mới an khang, thịnh vượng với những điều bình an, may mắn trong năm mới.

Xông đất

Nói đến các hoạt động ngày tết Nguyên Đán thì tục xông đất chắc chắn sẽ không thể thiếu. Theo đó, sau thời khắc đón giao thừa thì người đầu tiên bước vào nhà chính là người xông đất cho gia đình. 

Theo quan niệm thì những đi xông đất phải là người hợp tuổi với gia chủ để nhằm mang lại một năm may mắn, thuận lợi, sức khỏe cho gia chủ.

Đi chúc tết, mừng tuổi

Chúc tết và lì xì được xem là phong tục không thể thiếu trong những ngày Tết, đây được xem là nét văn hóa truyền thống đối với người Việt, thể hiện ý nghĩa tốt đẹp trong những ngày đầu năm mới.

Năm mới tượng trưng cho mỗi người sẽ có thêm tuổi, vì thế mà người ta hay dành cho nhau lời chúc tốt đẹp nhằm hy vọng một năm mới với nhiều thành công. Thường thì ngày mùng 1 tết con cháu sẽ đến để chúc tết và mừng tuổi cho ông bà, cha mẹ, người lớn sẽ lì xì lại cho trẻ con những bao lì xì đỏ để năm mới may mắn và học giỏi hơn.

Những chia sẻ đầy đủ về ngày Tết Nguyên Đán mà Cỏ mang đến trong bài viết trên hy vọng đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về nguồn gốc cũng như các phong tục và hoạt động diễn ra trong dịp tết. Từ đó nâng cao nhận thức của bản thân về việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc.